Een relatie is een duurzame, intieme, veilige en emotionele verbintenis tussen mensen. Alle mensen, waar ook ter wereld, hebben behoefte aan zo’n verbinding. Bij relatieproblemen spelen emoties vaak een rol. Ik heb daar al iets over geschreven in het artikel ‘Veel voorkomende relatieproblemen’, dat ik al eerder op deze leestafel heb geplaatst. In mijn praktijk merk ik dat mensen in het algemeen minder weten van de functie en soorten van emoties en de invloed ervan op het gedrag van de partners en daarmee op de relatie(problemen). Partners uiten emoties naar elkaar en reageren daar op. Iets doen of niet doen lokt een emotionele reactie uit. ‘Met een mooie bos bloemen thuiskomen lokt blijdschap/ vreugde uit’. In dit artikel geef ik je meer inzicht in wat emoties zijn, soorten emoties, de functie van emoties, het begrijpen van emoties en de rol die emoties spelen in een relatie. In stabiele, veilige relaties hebben de partners in het algemeen goed toegang tot hun emoties, ze begrijpen ze en kunnen er over praten.
Er wordt, als het gaat om emoties, veel gesproken over de verschillen tussen vrouwen en mannen. Daarom start ik dit artikel hiermee.
Genderverschillen en emoties
Er wordt veel geschreven over genderverschillen bij het uiten van en omgaan met emoties. Er zijn verschillen. Echter de verschillen zijn minder groot dan vaak wordt gedacht. Mannen en vrouwen ervaren dezelfde basisemoties (boos, blij, bang, bedroefd, verbazing en afschuw). Het verschil. Vrouwen kunnen in het algemeen beter bij hun emoties en ze uiten ze gemakkelijker dan mannen. Dit is geen wiskunde! Er zijn ook veel mannen die dat gemakkelijk kunnen en vrouwen die daar moeite mee hebben. Opvoeding, scholing, maatschappelijke opvattingen en cultuur spelen hierbij een rol. In een relatie worden voortdurend emoties geuit door de ene partner waar de ander op reageert met een bepaalde emotie. Met andere woorden emoties roepen emoties op. Bij veel paren die ik in mijn praktijk behandel is het erkennen, herkennen, uiten van en omgaan met emoties een belangrijk item. Zeker als er grote verschillen zijn tussen de partners draagt dat bij aan de relatieproblemen.
Wat zijn emoties?
Er zijn veel verschillende definities van ‘emotie’. Ik zal elementen zo praktisch mogelijk beschrijven en daarbij zoveel mogelijk de verbinding leggen met relatie(problemen). Emoties zetten aan tot handelen! Een emotie is een razendsnel (een fractie van een seconde) fysiologisch proces dat bestaat uit:
• een waarneming van iets dat belangrijk is voor ons
• gevolgd door een lichamelijke reactie en
• gevolgd door een poging om de betekenis van die waarneming in te schatten
• een handeling en
• het zenden van een snel signaal naar anderen.
Toelichting aan de hand van een voorbeeld > emotie angst
Je bent in je jeugd door een hond gebeten. Gelukkig niet ernstig maar het heeft wel gemaakt dat je sinds die tijd bang bent voor honden.
• Je wandelt met een vriendin en ineens rent er een Duitse herder op je af (waarneming).
• Je blijft stokstijf, als aan de grond vastgespijkerd, staan (lichamelijke reactie).
• Je vergelijkt deze situatie met je slechte ervaring en de hond van destijds. Je merkt dat deze hond kwispelt met de staart, niet gromt en zijn tanden niet ontbloot. Je merkt dat hij je een kopje geeft. Je komt tot de conclusie dat deze hond je niet wil bijten (betekenis van de situatie inschatten).
• Jullie lopen verder zonder verder aandacht te schenken aan de hond (handeling).
• Je lacht naar je vriendin met een blik van ‘zo doe je dat’ (snel signaal naar anderen zenden).
Een ander voorbeeld, uit een relatie > emoties boosheid – verdriet – verbitterd – wanhopig – frustratie
Een man is in zijn jeugd zodanig opgevoed dat het niet gewenst was je emoties te laten zien. Zeker als jongen niet. Als hij toch emoties liet zien kreeg hij straf. In zijn relatie botst hij regelmatig met zijn partner die graag ook emoties bespreekbaar wil maken en soms emotioneel reageert. Over de opvoeding van de kinderen botsen ze regelmatig. De vrouw vindt dat de partner te toegeeflijk is naar de kinderen. Een gesprek hierover maakt telkens een mix aan emoties los. De man is bij de kinderen als de vrouw naar haar werk is. Als de vrouw thuiskomt ziet ze dat de kinderen aan het gamen zijn en de man de krant leest. Ze smijt haar tas in de hoek.
• De vrouw begint schreeuwen dat ze afgesproken hebben dat de kinderen na school buiten gaan spelen in plaats van achter een scherm te kruipen (waarneming).
• De man, die niet geleerd heeft met emoties (boze vrouw) om te gaan, klapt dicht (lichamelijke reactie).
• Hij voorziet een flinke ruzie en weet dat zij gelijk heeft en dat hij verbaal niet tegen haar op kan (betekenis van de situatie inschatten).
• De vrouw roept dat ze een reactie van hem wil en met hem wil praten. De man loopt om haar heen en gaat, zonder iets te zeggen, de kamer uit (handeling).
• De vouw en de man werpen elkaar een boze blik toe als hij wegloopt. (snel signaal naar anderen zenden).
Welke soorten emoties zijn er?
Er zijn verschillende onderverdelingen gemaakt om emoties categoriseren. Ik beschrijf de zes universele basisemoties. Deze worden zo genoemd, omdat de gezichtsuitdrukkingen wereldwijd hetzelfde zijn bij de mensen die deze emotie laten zien. Je kunt dus zeggen dat de gezichtsuitdrukking die een basisemotie aangeeft aangeboren is. Alleen getrainde mensen, bijvoorbeeld pokeraars, kunnen hun gezichtsuitdrukking beïnvloeden (‘pokerface’) zodat de emoties niet op het gezicht af te lezen zijn.
Deze zes basisemoties worden op verschillende manieren onderverdeeld. Zo kun je enkele honderden soorten emoties onderscheiden. De basisemoties (4 x B en V A), met enkele uitdrukkingsvormen, zijn:
Blij
Plezier, gelukkig, tevreden, verrukt, enthousiast, opgelucht, genot, vrolijk, ontspannen etc.
Bedroefd
Verdrietig, ongelukkig, ellendig, zwaarmoedig, wanhopig, weemoedig, treurig, down, depressief, moedeloos etc.
Bang
Bezorgd, zenuwachtig, schrikkerig, ongerust, wantrouwig, paniekerig, benauwd, bevreesd etc.
Boos
Woedend, vijandig, verontwaardigd, verbitterd, geagiteerd, verbolgen, geërgerd, agressief etc.
Verbazing
Verbijsterd, geschokt, verwonderd, teleurgesteld, onthutst, stomverbaasd, bedremmeld etc.
Afschuw
Weerzin, minachtig, aversie, walging, haat, hekel, griezel, afstotend, tegenzin, kotsen, vies voelen, maag keert er van om, afgrijselijk, etc.
Wil je hierover meer lezen adviseer ik je het boek ‘De Emotie Encyclopedie’ (2017) van Vera Helleman waarin 350 emoties staan beschreven.
Welke functie hebben emoties?
De neurowetenschapper Jaak Panksepp, beschrijft in zijn boek Brain emotional systems and qualities of mental life (2009) het belang van emoties. Hij zegt: “Emoties zijn onze van onze voorouders geërfde werktuigen om te kunnen leven”. Hij stelt dat onze kernemoties, die we aantreffen bij alle diersoorten, ons aanzetten tot overleven, omdat ze ons activeren tot spelen, onderzoeken, voortplanten, zorgen voor anderen en onszelf, voor gevaar beschermen, treuren en met anderen leven. Emoties laten energie stromen. Emoties voel je in je lichaam. Emoties zijn slechts kort aanwezig, als het langer duurt is dat een indicatie voor onderliggende problemen.
Het niet uiten van emoties leidt tot emotionele blokkades, waardoor mentale en fysieke problemen kunnen ontstaan. Zo kan onderdrukte boosheid hartklachten, onderdrukt verdriet depressie en onderdrukte angst stress of fobieën veroorzaken. Dit draagt meestal ook bij aan relatieproblemen. In mijn praktijk hoor ik uitdrukkingen zoals: ‘Huilen is voor watjes’. ‘Ik ben nooit emotioneel hoor!’ ‘Huilen doe je maar bij je vriendinnen’.
Kortom emoties geven informatie uit onze omgeving en ze bereiden ons voorbereiden op handelen/ beweging. Gevoel van honger geeft aan dat je eten nodig hebt. Als je tegen je partner schreeuwt word je blijkbaar niet gehoord om onderliggende gevoelens en/of behoeften te bespreken. Emoties bepalen ons gedrag, ook in relaties. Ook roepen emoties bij andere mensen emoties op. Een voorbeeld hiervan. Je zit op een terras. Een paar tafeltjes verderop zitten twee mensen die lachen en plezier hebben. Als je dit ziet word jezelf ook vrolijk. Je glimlacht onwillekeurig.
Hieronder geef ik enkele voorbeelden van acties waar enkele basisemoties (blij, bedroefd, bang en boos) toe aanzetten en hoe je de emoties kunt voelen in je lichaam.
Blij
Functie Roept positieve energie op en stimuleert contact met anderen.
Wat voel je Lachen, maakt warm van binnen, pijn in je kaken, huilen van het lachen, schuddebuiken, geluksgevoel, neiging dansje te maken, opwinding, gezicht straalt, glimlach, brede grijs op je gezicht etc.
Bedroefd
Functie Zet je aan om troost te zoeken, helpt verlies en verdriet te verwerken
Wat voel je Je voelt tranen opkomen, huilen, zweten, snikken, in jezelf kruipen, strak gelaat, uitputting, niet kunnen slapen, gevoel dat het nooit meer goed komt, uiten lucht op, pijn/ benauwdheid op de borst, adem inhouden, geen eetlust, ledematen voelen zwaar aan etc.
Bang
Functie Angstgevoelens maken je alert, wijzen je erop dat er gevaar dreigt en dat je moet opletten. Ze scherpen je zintuigen. Ze maken dat je jezelf en anderen wilt beschermen. Vechten, vluchten, bevriezen.
Wat voel je Angst verkrampt je. Pijn op de borst. Zweten, Buikpijn, diarree. Je voelt je slap of verdoofd. Je voelt je duizelig. Je krijgt hartkloppingen. Je gaat trillen. Koude rillingen lopen over je lijf. Je blik vernauwt, de angst is te lezen in je ogen, een droge mond. Spanning bij kaakgewricht.
Boos
Functie Brengt je in verzet tegen bedreiging. Zorgt dat grenzen niet worden overschreden. Geeft je kracht om jezelf te beschermen tegen zaken die je niet wilt of die niet goed voelen. Je voelt je tekortgedaan, je wordt ten onrechte ergens van beschuldigd.
Wat voel je Je hartslag versnelt, hartkloppingen, je bloeddruk en lichaamstemperatuur gaan omhoog. Je krijgt een waas voor je ogen. Spieren worden aangespannen, met name kaken, gevoel dat je ontploft. Vuisten worden gebald.
Bij stellen die vaak ruziën, kibbelen of voortdurende irritaties naar elkaar hebben zijn de emoties en hoe die worden geuit vaak een indicatie voor onderliggende angsten, verdriet en/of boosheid. Of van onvervulde verlangens en behoeften. Het veelgebruikte voorbeeld van een stel dat ruzie krijgt omdat een van hen het dopje niet op de tube van de tandpasta heeft gedaan illustreert dit heel goed. De ruzie gaat echt niet over het dopje van de tandpasta maar de situatie wordt aangegrepen omdat er onderliggende problemen zijn.